Инерттүү материалдарды алуу Ош-Раззаков трассасынын оң жээги, Ийри-Сай (Ак-Терек) участогу, Кара-Суу районунда.

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Координаттар: 40.471414, 72.758856

Табигый ресурстарды казып алуу адамдарга дайыма пайда алып келсе, айлана-чөйрөгө зыян келтирет. Алардын казылып алынуусунда жана иштетилүүсүндө көптөгөн экологиялык проблемалар пайда болот.

Полездик казындыларды иштеп чыгууда: жер астынан тоо тектер алынат, жер астында боштуктар пайда болот, чөгүүлөр, таштандылар, шлам сактоочу жайлар жана террикондор түзүлөт, беттик жана жер астындагы суулар булганат, алардын деңгээли өзгөрөт, атмосфералык аба чаңданат, өсүмдүктөр жок болот, заманбап геологиялык процесстер өнүгөт, экологиялык абалды начарлатат. Транспорт каражаттарынан атмосферанын булганышы болот. Табигый чөйрөнү калыбына келтирүү үчүн көп жылдар талап кылынат.
Ачык ыкма менен полездик казындыларды алуу – бул кен жайында казуу чокуларынын түзүлүшү, аларды кесилиштер же карьерлер деп аташат.

Полездик казындыларды алуу жана иштетүү учурунда чоң геологиялык айлануу болуп өтөт, ага ар кандай системалар тартылат. Мунун натыйжасында казып алуу регионунун экологиясына чоң таасир тийгизет, жана мындай таасир терс кесепеттерди алып келет. Полездик казындыларды алуунун литосферага таасири:
1. Тыгынык тоо тектерди иштеп чыгуу айыл чарба жерлерин, токой жерлерин кыйла алып кетүү менен коштолот. Казып алуу ландшафттын маанилүү өзгөрүүлөрүнө алып келет: антропогендик мезорельеф формаларын – карьерлерди, таштандыларды түзүүгө.
2. Геологиялык процесстердин активдешүүсү (карст, жер көчкү, чөгүү, тоо тектердин жылышы). Жер астында полездик казындыларды алуу учурунда чөгүү жана боштуктар пайда болот.
3. Жердин механикалык бузулушу жана химиялык булганышы.

Атмосфера үчүн негизги булгануу булактары курулуш объекттеринде иштеген транспорт каражаттары болуп саналат. Алар күкүрт диоксиди, азот жана күкүрт оксиддери, бензпирендер жана башка газдарды чыгарышат. Курулуш материалдарын өндүрүү, конкреттүү технологияларга жана өндүрүлгөн заттарга жараша, башка коркунучтуу заттардын чыгышына себеп болушу мүмкүн. Ар кандай жер иштеринин жүрүшүндө пайда болгон чаңдын ролун өзгөчө белгилеп кетүү керек. Чаң өсүмдүктөрдүн фотосинтез процессин начарлатышы, адамдардын жана жаныбарлардын дем алуу жолдорунун ооруларына себеп болушу мүмкүн. Курулуш иштеринин жүрүшүндө чоң үн жана вибрациялык булгануу пайда болот.

Полездик казындыларды ачык ыкма менен иштеп чыгуу жер бетиндеги деградацияга гана эмес, ошондой эле гидрологиялык жана гидрогеологиялык шарттардын кескин өзгөрүшүнө алып келет, бул беттик жана жер астындагы суулардын сапатынын өзгөрүшүнө себеп болот.

Карьердик иштетүүлөр бир катар экологиялык проблемаларды жаратат: казып алуу же жардыруулар натыйжасында атмосферанын булганышы; суу сактагыч горизонтторунун ачылышы жана алардын суу басымдарынын төмөндөшү; таза жер астындагы сууларга минералдардын кириши жана алардын туздалуусу; чоң жер аянттарын чарбалык жүгүртүүдөн чыгаруу. Полездик казындыларды алуу өсүп жаткан климаттын өзгөрүшү жана айлана-чөйрөнүн булганышы процессин начарлатат.

Ошентип, полездик казындыларды алуу жана иштетүүнүн таасирин талдоо көрсөткөндөй, экологиялык маселелердин актуалдуулугу дайыма өсүп жатат. Табиятты коргоо үчүн, кен казып алуу өнөр жайында бардык негизги багыттарды колдонуу керек: жерлерди, атмосфераны, суу ресурстарын, жер астын коргоо жана рационалдуу пайдалануу, ошондой эле өндүрүштүн калдыктарын колдонууда комплексдүү мамиле жүргүзүү.